Zadatek i zaliczka
– dwa różne sposoby zabezpieczenia umowy
– dwa różne sposoby zabezpieczenia umowy
Zadatek i zaliczka to jedne z najpopularniejszych sposobów zabezpieczania umów, stosowanych w obrocie. Mają one dość podobną funkcję, w efekcie czego są często mylone i nie wszyscy zdają sobie sprawę z tego, że tak naprawdę są to dwie odrębne instytucje. Warto wiedzieć, na czym polega istota obu zabezpieczeń oraz czym zadatek i zaliczka różnią się od siebie.
Zadatek – instytucja prawa umów uregulowana w Kodeksie cywilnym
Zadatek jest ugruntowaną instytucją prawa zobowiązań i jest uregulowany w Kodeksie cywilnym. Poświęcony jest mu art. 394 (znajdujący się – co ważne – w Księdze III „Zobowiązania”, w Tytule II „Ogólne przepisy o zobowiązaniach umownych”):
§ 1. W braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej.
§ 2. W razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała; jeżeli zaliczenie nie jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi.
§ 3. W razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. To samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony.
Zadatek może mieć postać środków pieniężnych, ale niekoniecznie. Mogą to być rzeczy określonego rodzaju, co zdarza się np. przy zawieraniu umów towarowych. Zadatek powinien zostać dany „przy zawarciu umowy”, a więc w zasadzie jednocześnie z zawarciem umowy, ale moment ten można w treści umowy określić stosownie do potrzeb. Przepis dotyczący zadatku ma bowiem charakter dyspozytywny, o czym świadczy wyrażenie „W braku odmiennego zastrzeżenia umownego”.
Jeżeli strony w treści umowy postanowią jedynie o tym, że dana kwota (lub rzeczy) zostaje dana tytułem zadatku, nie ustalając żadnych dodatkowych szczegółów, zastosowanie znajdą zasady zawarte w art. 394 k.c. Wysokość zadatku nie jest w żaden sposób narzucona przez przepisy, tak więc zależy całkowicie od woli stron. Zważywszy jednak na to, że zatrzymanie lub zwrot zadatku w przypadku niewykonania umowy ma dla jednej strony stanowić pewnego rodzaju sankcję, a drugiej stronie ma zrekompensować poniesioną z tego tytułu szkodę, wysokość zadatku nie powinna być symboliczna.
Celem zadatku jest przede wszystkim zabezpieczenie wykonania danej umowy, a konstrukcja instytucji zadatku ma za zadanie skłonić strony do prawidłowego wykonania danej umowy. Z tego tytułu zadatek często „towarzyszy” umowie przedwstępnej i zabezpiecza zawarcie umowy przyrzeczonej. Klauzula zadatku może wyglądać tak:
Istotą przepisu art. 394 k.c. jest to, że przewiduje on pewną procedurę postępowania na wypadek niedojścia umowy do skutku. Otóż niewykonanie zadatkowanej umowy przez jedną ze stron pozwala drugiej stronie odstąpić od tej umowy bez wyznaczania dodatkowego terminu i – zależnie od tego, czy strona ta otrzymała zadatek, czy sama go dała – zatrzymać go albo żądać jego zwrotu w podwójnej wysokości. Jeżeli jednak niewykonanie umowy nastąpiło na skutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które odpowiedzialność ponoszą obie strony, zadatek podlega zwrotowi. Zadatek należy zwrócić stronie, która go dała, również wtedy, gdy umowa uległa rozwiązaniu.
W razie prawidłowego wykonania umowy zadatek podlega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała – o ile jest to „technicznie” możliwe (np. zaliczenie kwoty zadatku na poczet zapłaty ceny). Jeżeli postać zadatku uniemożliwia zaliczenie go na poczet świadczenia danej strony, zadatek podlega zwrotowi.
Zaliczka – zabezpieczenie umowy najczęściej spotykane w praktyce
Zaliczka to chyba najczęściej stosowana forma zabezpieczenia wykonania umowy, szczególnie popularna w obrocie powszechnym. Zaliczka – inaczej niż zadatek – nie jest uregulowana w przepisach Kodeksu cywilnego, tak więc postanowienia dotyczące zaliczki mogą być określone w umowie swobodnie, zgodnie z wolą stron. Funkcją zaliczki jest, jak już powiedziano, zabezpieczenie wykonania umowy, ale w zasadzie stanowi ona przedpłatę (częściową zapłatę przed terminem). Zaliczka zwyczajowo ma postać określonej kwoty pieniężnej, stanowiącej ułamek ceny lub wynagrodzenia, które mają być zapłacone za towar lub usługę w momencie ich wydania lub odbioru. Klauzula zaliczki towarzysząca np. umowie zlecenia może brzmieć następująco:
Brak uregulowania zaliczki przez odpowiedni przepis Kodeksu cywilnego oznacza, że ustawa nie określa zasad postępowania w przypadku niewywiązania się przez którąś ze stron z umowy. W rezultacie kwota zaliczki w przypadku niedojścia umowy do skutku powinna zostać zwrócona w całości tej stronie, która ją wpłaciła. Przy czym nie ma znaczenia, jaka była przyczyna niewykonania umowy, która ze stron ponosi za to winę, a także czy doszło do rozwiązania umowy.
Więcej o specyfice zadatku i zaliczki w świetle przepisów prawa umów oraz orzecznictwa przeczytasz tu:
P.S.
Fragmenty i wzory pochodzą z książki
Piotr Kantorowski, Paweł Głąb, Daniel Sobota, Jakub Michalski, Marcin Sierżęga
Kupisz z rabatem 10% wpisując w koszyku kod: ST10PS
Jak skorzystać z kodu rabatowego ⇒
Piotr Kantorowski, Paweł Głąb, Daniel Sobota, Jakub Michalski, Marcin Sierżęga
Kupisz z rabatem 10% wpisując w koszyku kod: ST10PS
Jak skorzystać z kodu rabatowego ⇒
